उदाहरणांसह ईडिपस कॉम्प्लेक्सचे टप्पे

परिचय

इडिपस कॉम्प्लेक्स ही अशी गोष्ट आहे जी अनेक मुले त्यांच्या लहानपणापासूनच जातात. हा सिग्मंड फ्रॉइडचा एक सिद्धांत आहे, ज्यामध्ये विरुद्ध लिंगाच्या पालकांबद्दल मुलांच्या प्रेमाची चर्चा केली जाते. या ब्लॉगमध्ये ओडिपस कॉम्प्लेक्स, त्याचे टप्पे, लक्षणे आणि वास्तविक जीवनातील उदाहरणे याबद्दल सर्व काही समाविष्ट आहे. अधिक जाणून घेण्यासाठी पुढे वाचा!

इडिपस कॉम्प्लेक्स म्हणजे काय?

इडिपस कॉम्प्लेक्स ही सिगमंड फ्रायडने विकसित केलेली संकल्पना आहे. हे मुलांच्या भावना आणि त्यांच्या पालकांबद्दलच्या भावनांचा संदर्भ देते, विशेषत: विरुद्ध लिंगाच्या पालकांबद्दल. हा शब्द सोफोक्लीसने लिहिलेल्या ओडिपस रेक्स या नाटकातून आला आहे. या नाटकात इडिपस नकळत आपल्या वडिलांचा खून करतो आणि आईशी लग्न करतो. फ्रायडच्या मते, सर्व मानवांना बालपणात कधीतरी याचा अनुभव येतो, परंतु आपल्यापैकी बहुतेकांना याची जाणीव होण्यापूर्वीच ते निघून जाते. मनोविश्लेषणातील ही प्रक्रिया सामान्य मानली जात असली, तरी ती आपल्या समाजात अत्यंत हानिकारक असते. आम्ही अशा संस्कृतीत राहतो जी सामान्यतः लोकांना शक्य तितके स्वतंत्र होण्यासाठी प्रोत्साहित करते, जे त्यांच्या पालकांशी घनिष्ठ संबंध निर्माण करण्याचा प्रयत्न करतात त्यांच्यासाठी समस्या निर्माण करतात. मुलांना त्यांच्या पालकांच्या स्नेह किंवा लक्षासाठी त्यांच्या पालकांना प्रतिस्पर्धी म्हणून पाहण्यापासून रोखण्यासाठी, त्यांना लहानपणापासूनच शिकवले जाते की या भावना अस्वीकार्य आहेत.

फ्रायडचा ईडिपस कॉम्प्लेक्सचा सिद्धांत काय आहे?

इडिपस कॉम्प्लेक्स ही मनोविश्लेषणातील एक संकल्पना आहे जी मुलाच्या विरुद्ध लिंगाच्या पालकांची इच्छा आणि समलिंगी पालकांशी एकाचवेळी शत्रुत्वाचे वर्णन करते. सिग्मंड फ्रॉईडने त्याच्या इंटरप्रिटेशन ऑफ ड्रीम्स (1899) या पुस्तकात ही कल्पना मांडली. सिग्मंड फ्रायडने संकल्पना मांडली आणि ग्रीक पौराणिक कथेवर आधारित ओडिपस कॉम्प्लेक्स हा शब्द तयार केला, त्याच्या वडिलांची हत्या केली आणि त्याच्या आईशी लग्न केले. ते एकाच लिंगाचे आहेत या बेशुद्ध समजुतीमुळे मूल या भावना त्यांच्या पालकांकडे निर्देशित करते. मुलांमधील हा मानसिक संघर्ष तीन ते सहा या वयोगटात आपोआपच मिटतो. फ्रायडचा असा विश्वास होता की सर्व मुलांना त्यांच्या विरुद्ध लिंगी पालकांबद्दल लैंगिक भावना असतात. अशाप्रकारे, मुले अनेकदा प्रेम मिळवून किंवा त्या पालकांचे अनुकरण करून एका पालकाशी दुसर्‍या पालकांशी ओळखतील. मुलींसाठी “”इलेक्ट्रा कॉम्प्लेक्स”” हा शब्द आहे; मुलांसाठी, कॉम्प्लेक्सचे नाव आहे “”ओडिपस.” “त्याचा असाही विश्वास होता की या भावना सामान्य लैंगिक विकासाचा एक भाग म्हणून दाबल्या जातात कारण एखादी व्यक्ती प्रौढत्वात वाढते.Â

इडिपस कॉम्प्लेक्सचे टप्पे काय आहेत?

सिग्मंड फ्रायडच्या मते, मनोलैंगिक विकासाचे पाच टप्पे आहेत जे इडिपस कॉम्प्लेक्सकडे नेतात:

1. तोंडी स्टेज

मौखिक अवस्थेदरम्यान (जन्म ते 18 महिने), बाळ त्यांच्या आजूबाजूच्या जगाचा शोध घेण्यासाठी त्यांच्या तोंडाचा वापर करतात. ते दात काढण्यासाठी त्यांच्या हिरड्यांचा वापर करतात आणि वेगवेगळ्या वस्तूंना चव घेण्यासाठी आणि स्पर्श करण्यासाठी त्यांच्या जीभ वापरतात.Â

2. गुदद्वारासंबंधीचा टप्पा

गुदद्वाराच्या अवस्थेत (18 महिने ते 3 वर्षे) मुले स्वातंत्र्याबद्दल शिकतात. ते या टप्प्यावर शौचालय प्रशिक्षण सुरू करतात आणि त्यांच्या आतड्यांवर नियंत्रण कसे ठेवायचे ते शिकतात, जेव्हा मुलांना मालमत्ता आणि गोपनीयतेमध्ये रस निर्माण होतो.

3. फॅलिक स्टेज

फॅलिक स्टेज हा मुलांच्या मानसिक विकासाचा सर्वात गंभीर टप्पा आहे. फ्रॉइडच्या मते, ओडिपल कॉम्प्लेक्स हा सायकोसेक्शुअल विकासाचा एक टप्पा आहे ज्यामध्ये बहुतेक पुरुष 3 ते 6 वयोगटातील विकासाच्या फॅलिक टप्प्यात जातात.

4. विलंब

हा टप्पा 5 वर्षे ते 12 वर्षे वयापर्यंत असतो. या अवस्थेदरम्यान, मूल सुप्त होते, परंतु विरुद्ध लिंगाबद्दल निरोगी भावना बाळगतात.

5. जननेंद्रियाची अवस्था

जननेंद्रियाचा टप्पा हा मनोलैंगिक विकासाचा शेवटचा टप्पा आहे. हा टप्पा यौवनकाळात येतो आणि त्याचा परिणाम विरुद्ध लिंगाकडे सक्रिय लैंगिक आकर्षण निर्माण होतो.

इडिपस कॉम्प्लेक्सची लक्षणे काय आहेत?

लहान मुलांचे त्यांच्या पालकांबद्दलचे प्रेम जितके शक्तिशाली आहे तितकी काही ओडिपल जटिल लक्षणे आहेत. जर तुम्ही एखाद्या मुलास त्यांचे आवडते पालक कोण आहेत असे विचारले तर ते कदाचित “”आई” किंवा “”डॅडी” म्हणतील. “काहीही असो, मुलांचा कल एका पालकापेक्षा दुसर्‍या पालकांना आवडतो. इडिपस कॉम्प्लेक्सच्या सर्वात सामान्य लक्षणांपैकी एक म्हणजे मुलाच्या त्यांच्या पालकांच्या प्रेम जीवनाबद्दलची कल्पनारम्य. उदाहरणार्थ, मुलांना सहसा हेवा वाटतो कारण त्यांना त्यांच्या पालकांचे खूप लक्ष हवे असते. अशाप्रकारे, जर फक्त पालकांना काम करावे लागत नसेल किंवा कामावरून लवकर घरी आले असेल तर त्यांचे पालक त्यांच्यासोबत कसा वेळ घालवतील याची मूल कल्पना करते. इडिपस कॉम्प्लेक्सच्या इतर काही सामान्य लक्षणांमध्ये हे समाविष्ट आहे:

• पुरुष पालकांबद्दल मत्सर
• पालकांमध्ये झोपण्याचा आग्रह करणारे मूल
• इच्छित पालकांमध्ये तीव्र मालकी असते (सामान्यत: महिला पालक).
• पुरुष पालकांबद्दल अतार्किक द्वेष.
• महिला पालकांसाठी संरक्षण.
• वृद्ध लोकांबद्दल आकर्षण.

साहित्यातील ओडिपस कॉम्प्लेक्सची उदाहरणे काय आहेत?

इडिपस कॉम्प्लेक्स हा विकासाचा एक सामान्य भाग आहे. तरीही, जर मुलाला विरुद्ध लिंगाच्या पालकांबद्दल राग आणि द्वेष वाटत असेल आणि त्यांना कौटुंबिक रचनेत बदलण्याची इच्छा असेल तर ते समस्याग्रस्त होऊ शकते. हे कॉम्प्लेक्स महान साहित्याच्या अनेक कृतींमध्ये दिसून येते आणि या विभागात आपण काही उदाहरणे पाहू.

• Sophocles च्या Oedipus Rex मध्ये, Oedipus नकळत त्याच्या वडिलांना Laius ला ठार मारतो आणि त्याची आई, Jocasta शी लग्न करतो. त्यानंतर त्याला कळते की तो त्यांचा मुलगा आणि थेब्सचा राजा आहे.
• हॅम्लेटने नकळत आपल्या वडिलांचा क्लॉडियसचा खून केला आणि शेक्सपियरच्या हॅम्लेटमध्ये त्याची आई गर्ट्रूडशी लग्न केले. त्यानंतर त्याला कळते की तो त्यांचा मुलगा आणि डेन्मार्कचा राजकुमार आहे.
• मिल्टनच्या पॅराडाईज लॉस्टमध्ये, अॅडम नकळत त्याचा मुलगा हाबेल मारतो आणि त्याची मुलगी इव्हशी लग्न करतो. त्यानंतर त्याला कळते की तो त्यांचा पिता आणि एडनचा राजा आहे.

इडिपस कॉम्प्लेक्स असलेल्या लोकांना कशी मदत करावी?

जर एखाद्याला ओडिपस कॉम्प्लेक्स असेल तर ते मानतात की प्रेम हा स्पर्धेचा एक प्रकार आहे आणि आक्रमकता आणि नियंत्रण हे नर आणि मादी यांच्यातील आकर्षणाचा आधार आहे. या अवस्थेतील बरेच लोक असेही मानतात की प्रेम नाही तर शक्ती आणि संघर्ष हे आई आणि तिचे मूल यांच्यातील नातेसंबंधांचे आधार आहेत, ज्यामुळे ओडिपस कॉम्प्लेक्सने ग्रस्त असलेल्या लोकांना प्रौढत्वात प्रेमळ, चिरस्थायी नातेसंबंध निर्माण करणे कठीण होते . अपुरेपणाची भावना, कमी आत्मसन्मान किंवा स्वत: ची किंमत नसणे, ही ओडिपस कॉम्प्लेक्सची सर्वात सामान्य लक्षणे असू शकतात. या स्थितीच्या उपचारांमध्ये संज्ञानात्मक वर्तणूक थेरपी (CBT) आणि औषधोपचार आणि संमोहन चिकित्सा, ध्यान आणि संज्ञानात्मक पुनर्रचना यासारख्या वैकल्पिक उपचारांचा समावेश असू शकतो. UWC मधील समुपदेशन ही तुमच्यासाठी सुरक्षित आणि आश्वासक वातावरणात तुमचे Oedipus कॉम्प्लेक्स एक्सप्लोर करण्याची संधी आहे. प्रशिक्षित समुपदेशक तुमचे लक्षपूर्वक ऐकतात, तुम्हाला सायकोडायनामिक प्रक्रिया जसे की मुक्त सहवासात घेऊन जातात आणि तुम्हाला तुमच्या स्थितीच्या विविध पैलूंबद्दल अंतर्दृष्टी मिळवण्यात मदत करतात. येथे अधिक जाणून घ्या.

निष्कर्ष

इडिपस कॉम्प्लेक्स हा केवळ सायकोडायनामिक सिद्धांतापेक्षा अधिक आहे. तो समाजशास्त्रीय सिद्धांतातही विकसित झाला आहे. व्यक्तीचे कॉम्प्लेक्सवर नियंत्रण नसते, ज्यामुळे लैंगिकता, शत्रुत्व आणि अपराधीपणाबद्दल शिकायला मिळते. याला सामोरे जाण्याची गुरुकिल्ली म्हणजे नकारात्मक ऊर्जा सकारात्मक गोष्टीकडे वाहणे.

Unlock Exclusive Benefits with Subscription

• 

  Premium Resources
• 

  Thriving Community
• 

  Unlimited Access
• 

  Personalised Support

Start here